Consumentenvertrouwen: het CPB doet er niets mee! (sept 2013)
In 1972 besloot een aantal EU-landen de Verenigde Staten te volgen, waar het consumentenvertrouwen al vanaf 1945 door het Survey Research Center van de University of Michigan wordt onderzocht. De grote man achter het onderzoek naar het consumentenvertrouwen is George Katona, de grondlegger van de economische psychologie, ofwel de leer van het consumentengedrag. Door Katona werd als eerste gesteld, dat de bestedingen van consumenten niet alleen worden bepaald door de ‘ability to buy’ (de koopkracht die met name wordt bepaald door inkomen, vermogen en rentestand) maar ook door de ‘willingness to buy’, de bereidheid van consumenten hun geld uit te geven. Die bereidheid wordt volgens Katona bepaald door de verwachtingen en de percepties, die consumenten hebben ten aanzien van de economische ontwikkeling en die van hun eigen financiële situatie. Economen kunnen nog steeds niet goed uit de voeten met de psychologie van consumenten. En ook niet met die van ondernemers trouwens. Zij gaan ervan uit dat mensen rationele beslissingen nemen op basis van volledige informatie. Pas na de benoeming van Fred van Raaij tot eerste hoogleraar economische psychologie in ons land aan de Erasmus Universiteit, kwam hier verandering in. Zijn oratie in 1980 had als titel ‘Consumentenvertrouwen en –verwachtingen in een periode van recessie’. Ik werd vrij snel na zijn benoeming tot hoogleraar zijn eerste student assistent en studeerde in 1982 bij hem af. Het consumentenvertrouwen boeide mij, en mijn afstudeerscriptie ging over de invloed van het consumentenvertrouwen op de bestedingen. In de daaropvolgende jaren hebben Fred en ik – met onderzoek en publicaties - nogal wat werk verricht om het consumentenvertrouwen op de kaart te krijgen. Maar het duurde tot ver in de jaren negentig van de vorige eeuw eer economische bureaus en de pers in ons land enige belangstelling kregen voor het psychologisch klimaat van de economie. Het consumentenvertrouwen wordt nog steeds niet opgenomen in de macro-economische modellen, zoals die door bijvoorbeeld door het Centraal Planbureau worden gebruikt. In de meest recente Macro Economische Verkenning over 2014 staat een plaatje van het consumentenvertrouwen in het Eurogebied, maar daar blijft het bij. Het CPB gebruikt op dit moment het Saffier II model bij de economische ramingen. In dit model wordt de consumptie van huishoudens onder andere bepaald door het beschikbare inkomen, vermogensmutaties, de grijze druk en de rentestand. Maar niet door het consumentenvertrouwen, dat vandaag de dag niet meer weg is te denken uit de publieke opinie. Maar ook niet uit de kennis die inmiddels is opgedaan over de invloed van het consumentenvertrouwen op de consumptieve bestedingen.